Балалар еңбегін қанауға қарсы 12 күн

Балалар еңбегі-бұл балаларды тұрақты негізде жұмысқа тарту. Қазіргі уақытта көптеген елдерде балалар еңбегі қанаудың бір түрі болып саналады және заңсыз деп танылады. Өркениетті елдерде бар балалар еңбегінің түрлерінің ішінде шоу-бизнестегі (кино, театр, эстрада) жұмысты атап өтуге болады. Балалар көбінесе әртүрлі қылмыстық әрекеттерге, соның ішінде жезөкшелік пен порнографияға қатысады. Африканың кейбір елдерінде балалар қаруланып, соғыс қимылдарына қатысуға мәжбүр.

БҰҰ және Халықаралық Еңбек Ұйымы Балалар еңбегін қанау ретінде қарастырады. Бала құқықтары туралы Конвенцияның 32-бабы "экономикалық қанаудан және оның денсаулығына қауіп төндіруі немесе білім алуына кедергі келтіруі не оның денсаулығы мен дене бітімі, ақыл-ойы, рухани, моральдық және әлеуметтік дамуына нұқсан келтіруі мүмкін кез келген жұмысты орындаудан қорғауға"кепілдік береді.

Қазақстан Республикасының Еңбек туралы Кодексіне сәйкес Бала еңбегін пайдалануға белгілі бір шектеулер бар, атап айтқанда: кемсітуге, мәжбүрлі еңбекке және бала еңбегінің ең нашар түрлеріне, ауыр жұмыстарға, еңбек жағдайлары зиянды және қауіпті жұмыстарға жол беруге, үстеме жұмыстарға тартуға және т. б. тыйым салынған.

Осылайша, кәмелетке толмағандарды жұмысқа орналастыру олармен еңбек шарттарын міндетті түрде жасауды қамтиды. Еңбек туралы кодекстің 30-бабына сәйкес 16 жасқа толған азаматпен еңбек шартын жасасуға жол беріледі.

Сондай-ақ, 15 жастағы жасөспіріммен еңбек шартын жасасуға және оқудан бос уақытында олардың денсаулығына зиян келтірмейтін және оқу процесін бұзбайтын 14 жасқа толған адамдардың заңды өкілінің жазбаша келісімін ұсына отырып, жұмысты орындауына рұқсат етіледі.

Заңнамада 18 жасқа толмаған адамдар үшін жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығы көзделген. Сонымен,

- он төрт жастан он алты жасқа дейінгі қызметкерлер үшін-аптасына 24 сағаттан артық емес;

- он алты жастан он сегіз жасқа дейінгі қызметкерлер үшін-аптасына 36 сағаттан артық емес;

- оқу жылы ішінде оқуды жұмыспен қоса атқаратын білім беру ұйымдарының оқушылары үшін он төрттен он алты жасқа дейін - күніне 2,5 сағат, он алтыдан он сегіз жасқа дейін-күніне 3,5 сағат.

Кәмелетке толмағандарға қатысты еңбек заңнамасын бұзу фактілері анықталған кезде ювеналдық полиция қызметкерлері жұмыс берушілерді осы құқық бұзушылықтар үшін әкімшілік жауаптылыққа тарту соттылығына жататын еңбек инспекциясы басқармасына құқық бұзушылықтар жасауға ықпал ететін жағдайлар мен себептерді жою туралы ұсыныстар жіберетін болады

БАЛА ЕҢБЕГІН ПАЙДАЛАНУ

Балалар еңбегін тарату-қазіргі әлемнің негізгі проблемаларының бірі. Бүкіл әлемде миллиондаған балалар өздерінің білімі мен дамуына кедергі келтіретін еңбекпен айналысады. Бұл жағдай әр баланың құқықтарының төзімсіз бұзылуын білдіреді.

Балалар еңбегі Қазақстанда да кеңінен таралуда.

Халықаралық еңбек ұйымының пікірінше, Қазақстандағы балалар еңбегін пайдалану салалары мен нысандарына мыналар жатады:

1. Ауыл шаруашылығы жұмыстары (мақта, темекі, жүзім және т. б. дақылдар);

2. Үй шаруашылығы;

3. Еңбек арқылы пайдалану (7-18) (ауылдар, қалалар), ауыл шаруашылығы мектептері (мектеп жанындағы учаскелер, базарлар, мал шаруашылығы (мал жаю), құрылыс, шағын бизнес (қара жұмысшысы ретінде, май құю орындарында жұмыс істеу); вокзалдардағы жүк тиегіштер, тауарларды базарларда түсіру және ауыстыру (жас шектері мен шарттық міндеттемелер бұзылады);

4. Көлік қызметтері (шағын автобустардағы кондукторлар);

5. Қайыр сұрау (жергілікті балалар, мигранттар, дені сау және мүгедектер);

6. Жыныстық қанау (11-18 жас аралығындағы қыздар; трассалар, сауналар, пәтерлер);

7. Ұсақ ұрлық;

8. Есірткі трафигі (қарасора тозаңын жинауға қатысу; мектептерде курьер ретінде; шетелде, ел ішінде);

9. Ата-аналардың, қамқоршылардың Бала еңбегін пайдалануы (жезөкшелікпен айналысу, балаларды сату); пайда алу мақсатында балаларды асырап алу немесе қамқоршылықты ресімдеу; әлеуметтік жәрдемақылар алу, пайда алу мақсатында балаларға мертігу;

10. Балалардың трафигі (2-18 жас) ішкі, аймақтық, сыртқы (жұмыс немесе жыныстық пайдалану мақсатында).

Балаларды қанаудың себептері болып табылатын проблемаларға: қоғамдағы құндылықтар жүйесіндегі өзгерістер (ақша мен материалдық құндылықтардың басымдығы); білім беру жүйесіндегі проблемалар (қаржыландырудың жеткіліксіздігі, оқушылардың сабаққа қатысуын бақылаудың төмендеуі, білім алуға қолжетімділіктің төмендеуі); балалардың мемлекеттік балалар ұйымдары мен институттарының болмауы (пионерия, скаут қозғалысы); балалар еңбегіне тыйым салу және балаларды қорғау жөніндегі заңдардың орындалуына мемлекеттік бақылаудың төмендеуі; осал отбасыларды балалар еңбегін пайдалануға мәжбүрлейтін экономикалық қажеттілік жатады.

Бала құқықтары туралы қазақстандық заңнама Қазақстан бұрын қолданыста болған кеңестік заңнаманы дамыту үшін Бала құқықтары туралы Конвенцияны ратификациялағанға дейін қабылданған бірқатар заңдар мен заңға тәуелді актілерді білдіреді. Осыған байланысты еңбек заңнамасын "Қазақстан Республикасындағы Баланың құқықтары туралы" Заңның нормаларына сәйкес келтіру, мақсаты қазақстандық заңнаманың нормаларын халықаралық стандарттар мен халықаралық шарттардың ережелеріне барынша жақындату болып табылатын жаңа заңға тәуелді актілерді қабылдау қажет.